تهيه كننده : معاونت غذا و دارو

به مناسبت هفته پيشگيري از مسموميت ها

تابستان 87

هنگامي كه با فردي روبرو مي شويد كه داراي همه يا بعضي از علائم زير باشد به وقوع مسموميت در فرد مشكوك شويد:

1-عدم هوشياري عصبي ( از خواب آلودگي تا كما و تشنج ) 2-علائم گوارشي ( مانند تهوع، استفراغ، اسهال و خونريزي هاي گوارشي) 3- درگيري سيستم اعصاب مركزي (علائمي مانند تعريق شديد پوست يا خشكي پوست، گشادي يا تنگي مردمك، تند بودن يا كند بودن يا نامنظمي ضربان قلب و تنفس و ...) 4- استشمام بوهاي خاص در محل يا در فرم مسموم (مانند بوي گاز، مواد شوينده در محل و يا بوي سير گنديده در دهان فرد مسموم كه ناشي از مسموميت با سموم دفع آفات بوده يا بوي بادام تلخ در مسموميت با سيانيدها يا بوي الكل و ... ) 5- تاولهاو سوختگيهاي بدون علت.

لازم به ذكر است كه حفظ آرامش و دريافت راهنمايي از منابع معتبر مانند مركز اطلاع رساني داروها و سموم با شماره تلفن 09646 نيز جزء اقدامات اوليه محسوب مي شود .

اقدام بعدي پيشگيري از جذب سم در فرد مسموم مي باشد كه نحوه اقدام به نوع مسموميت بستگي دارد:

الف - لباس فرد خارج شود ب- در مورد مسموميت با مواد خشك ( پودر مانند ) سم از سطح برداشته شود مانند گردگيري پ- شستشو 15 الي 20 دقيقه اول با آب سرد و صابون ت- شستشو با آب ولرم

ساير نكات مورد توجه:

الف – خارج كردن مسموم از محيط ب- جلوگيري از تماس مجدد و بررسي باز بودن راههاي هوايي

نكات مورد توجه : از شايعترين مسموميت هاي استنشاقي مسموميت با گاز مونواكسيد كربن و مسموميت ناشي از مواد شوينده پاك كننده ( بدليل گاز كلرآزاد شده از آنها ) مي باشد . در اين موارد توصيه مي شود فرد مسموم را از محيط بسته خارج و به كنار پنجره يا هواي آزاد برسانيد و در موارد مسموميت خوراكي با مواد شوينده و پاك كننده بيمار را به هيچ وجه وادار به استفراغ نكنيد توصيه مي شود به منظور رقيق شدن سم در دستگاه گوارش خوراندن آب معمولي به ويژه شير در دفعات و به ميزان 50 الي 60 سي سي به فرد مسموم توصيه مي شود.

3- اقدامات اوليه در مسموميت از راه خوراكي: تحريك استفراغ يكي از ساده ترين و اوليه ترين راههاي آلودگي زدايي در مسموميت ها از راه خوراكي مي باشد . منتهي در موارد ذيل از القاء استفراغ جداً خودداري كنيد .

الف مسموميت با مواد اسيدي و قليايي

ب- مسموميت با مواد نفتي

پ-مسموميت در مواقعي كه مسموم هوشيار نيست يا در كما است.

ت- مسموميت با داروهاي قلبي و ضد انعقاد خون ( بعلت خطر پارگي در مخاط و خونريزي )

ث - مسموميت به همراه بلع جسم خارجي ( مانند تيغ ، اجسام برنده و ...)

ج- القاء استفراغ در نوزادان زير 6 ماه بعلت اينكه رفلكس استفراغ تكامل نيافته منع مصرف دارد

ج - القاء استفراغ در خانمهاي باردار و افراد مسن توصيه نمي شود .

ح - مسموميت با داروهاي ضد استفراغ بعلت اينكه رفلكس استفراغ مهار شده است .

خ – مسموميت خوراكي با مواد شوينده و پاك كننده .

القاء استفراغ از طريق تحريك موضعي در ناحيه دهان و حلق و يا تجويز دارو مانند شربت ايپكا صورت مي گيرد كه همانطور كه گفته شد در نوزادان زير 6 ماه تجويز ايپكا منع مصرف دارد .

از راههاي ديگر كاهش جذب سم شستشوي معده ( گاستريك لاواژ ) مي باشد كه اين اقدام معمولاً در مراكز درماني صورت مي گيرد و در موارد ذيل كاربردي ندارد:

الف - در مسموميت با نفت و مواد سوزاننده منع مصرف دارد ( البته در مورد نفت در صورت لوله گذاري داخل تراشه گاستريك لاواژ بدليل بر طرف شدن خطر آسپيراسيون امكان پذير مي باشد)

ب- مسموميت با الكل ( بعلت جذب سريع الكل )

پ - شستشوي معده براي اكثر داروها در يك ساعت اول مفيد است البته بجز بعضي داروها مانند آنتي كولينرژيك ها و مخدرها و ... كه تخليه دستگاه گوارش را كند مي كنند در ساعات بعدي نيز موثر مي باشد .

ت – در موارد كاهش سطح هوشياري بعلت خطر آسپيراسيون فقط در صورت لوله گذاري داخل تراشه مي توان شستشوي معده ( گاستريك لاواژ ) را انجام داد .

از اقدامات ديگر جهت كاهش جذب سم از دستگاه گوارش تجويز جاذب ها مانند خاك رس ، پودر كلستيرامين و زغال فعال مي باشد . كه معمول ترين آنها زغال فعال بوده كه اگر در يك ساعت اول مسموميت داده شود ( البته در مواردي كه تجويز جاذب موثر باشد ) تا 60 درصد براي فرد مسموم مفيد است .

بطور كلي بهترين اقدام در زمان برخورد با مسموميت حفظ آرامش، راهنمايي خواستن از مراكز اطلاع رساني داروها و سموم و رساندن هر چه سريعتر بيمار به مراكز درماني مي باشد.

در اينجا به معرفي انواع مسموميت ها به همراه راههاي پيشگيري و اقدامات اوليه در زمان وقوع مسموميت مي پردازيم.

گاز مونواكسيد كربن يك گاز بسيار خطرناك است كه قابل ديدن و بوئيدن نيست و هيچ طعمي نيز ايجاد نمي كند.

اين گاز از سوختن ناقص موادي مثل بنزين، زغال يا چوب حاصل مي شود.

منواكسيدكربن عامل اصلي خفگي در رابطه با استفاده از بخاري و وسائل گرم كننده در خانه هاست. وقتي منواكسيد كربن وارد بدن مي شود با هموگلوبين موجود در خون (كه حامل اكسيژن به بافتهاي بدن است) تركيب شده (ميل تركيبي منواكسيدكربن با هموگلوبين 8 برابر ميل تركيبي اكسيژن با هموگلوبين مي باشد) و موجب كاهش اكسيژن رساني به بافتهاي بدن مي شود و در اين ميان مغز حساس ترين بافت بدن مي باشد كه زودتر از همه در اثر كمبود اكسيژن آسيب مي بيند.

بخاري هاي بدون دودكش غيراستاندارد

تنورهاي نانوايي

اجاقهاي گازي

موتورهاي بنزيني و گازوئيلي

كباب پز زغالي

شومينه

علايم متوسط به علاوه علايم خفيف به علاوه سردرد

افزايش سرعت تپش قلب خواب آلودگي تهوع

عدم توان تكلم احساس ضعف استفراغ

آسيب مغزي سرگيجه تحريك پذيري احساس گرما بي حالي درد قفسه سينه تشنج سردرد شديد -در بيماران قلبي مرگ كاهش تمركز حواس تاري ديد

معمولاً شخص مسموم متوجه علايم ضعيف نمي گردد و به سرعت به سمت علايم شديد و حتي مرگ، پيش مي رود. به همين دليل نشانگر مونواكسيد كربن در منزل حتماً بايد وجود داشته باشد.

1- جوشكارها

2- مكانيك ها

3- آتش نشانها

4- افرادي كه با مواد آلي شيميايي كار مي كنند.

5- افراد شاغل در صنعت سفيد كننده هاي فلزي

6- افراد شاغل در ترمينالهاي اتوبوس

7- افسران پليس

8- رانندگان تاكسي

9- تمام كارگراني كه در محيط هاي بسته از چراغهاي نفتي جهت گرم كردن محيط كار استفاده مي كنند.

10- تمام خانواده هايي كه براي گرم كردن منزل از بخاريهاي بدون دودكش غيراستاندارد و چراغهاي نفتي استفاده مي كنند.

با انجام اقدامات زير مي توانيم جان مصدومين را نجات دهيم:

هميشه بايد اين نكته را مد نظر داشته باشيم كه كمك كننده ها خود نبايد در معرض گاز مونواكسيد بصورت طولاني مدت باقي بمانند زيرا خودشان مصدوم خواهند شد و ديگر نمي توانند كمك كنند.

جهت كاهش احتمال بروز مسموميت در محل كار بايد به نكات زير توجه كرد:

1- يك سيستم تهويه هوا بايد در محيط باشد.

2- با بررسي دائمي، هميشه از سلامت و استاندارد بودن دستگاههاي گرمازا و وسايل غذاپزي اطمينان حاصل نمائيد.

3- سعي كنيد وسايل و موتورهاي احتراقي را با وسايل الكتريكي و وسايلي كه با باطري كار مي كنند جايگزين نمائيد.

4- به اين نكته توجه نمائيد كه وسايل بنزين سوز حتماً بايد در محيط باز استفاده شوند.

1- در محيط كار هر گونه وضعيتي كه مي تواند منجر به مسموميت با مونواكسيد كربن باشد را به كارفرما اطلاع دهيد.

2- هميشه نسبت به وضعيت تهويه محيط كار و منزل هشيار باشيد مخصوصاً اگر از وسيله گرمازاي احتراقي استفاده مي كنيد.

3- چنانچه حالت تهوع، سرگيجه و خواب آلودگي داشتيد سريعاً بقيه را در جريان بگذاريد. و اگر مشكوك به مسموميت با مونواكسيد كربن هستيد سريعاً محيط را ترك كنيد.

4- چنانچه به دكتر مراجعه كرديد حتماً به پزشك اطلاع دهيد كه احتمالاً در محيط آلوده به مونواكسيد كربن بوده ايم.

5- هرگز در محيط هاي در بسته از وسايل احتراقي غيراستاندارد استفاده نكنيد.

هرماده ای که بلعيده شود، استنشاق شود، تزريق و يا جذب شود و در عملکرد طبيعی بدن اختلال ايجاد کند از لحاظ تعريف سم قلمداد می شود.برخی از سموم کاملاً شناخته شده اند مانند سموم دفع آفات، سموم حيوانی، موادشيميايی موجود در منازل و .... ولی برخی از سموم ناشناخته اند مانند داروها و در حقيقت آنچه بین اثر سمی دارو و اثر شفا بخش دارو افتراق ایجاد می کند مصرف صحیح دارو است .بنا بر این آگاهی در این زمینه و اطلاع رسانی دقیق نه تنها جان هزاران انسان را نجات می دهد بلکه از هزینه سنگین درمان مسمومیتها و عوارض متعاقب آن بر جامعه می کاهد.

مهمترین راه ورود سموم به بدن عبارتند از راه خوراکی، تنفسی، پوستی و تزریقی که در این میان دهان شایع ترین راه ورود سموم به بدن می باشد. شایعترین علت بروز مسمومیت در جهان مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی می باشد که منحصراً به مصرف عمومی مقادیر بالای دارو بسنده نمی کند بلکه در بسیاری از موارد خود درمانی و عدم همراهی بیمار با دستورات پزشک و یا داروساز نیز می تواند زمینه ساز بروز مسمومیت و عوارض بعدی آن باشد.

بسیاری از داروها می توانند اثرات جدی و خطرناکی در افرادی که به مواد شیمیایی موجود در آنها حساسیت دارند ایجاد کنند در عین حال مصرف چند داروی متفاوت نیز می تواند باعث تداخلات دارویی گردد که بالقوه خطرناک است.لذا در صورت بروز مسمومیت لحظات اولیه بعد از مسمومیت برای نجات فرد مسموم حیاتی می باشد بنا براین پس از برخورد با موارد مسمومیت با شماره تلفن 09646 مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم که به صورت رایگان و به طور شبانروزي پاسخگو مي باشد تماس بگیرید.

2-مواد خانگی مانند مواد سفید کننده و حشره کشها

3-داروهایی که به وسیله پزشک تجویز می شوند مانند داروهای ضد افسردگی و آرام بخش

4- داروهای خیابانی مانند داروهای مخدر و روانگردان

مهمترین علائم و نشانه های مسموميت دارویی عبارتند از:

1-تغییرات علائم حیاتی که به صورت کاهش یا افزایش تعداد تنفس ویا افزایش وکاهش فشار خون بروز می کند.

2- تغییرات بینایی که به صورت تنگی وگشادی بیش از حد مردمک چشم ویا تاری دید بروز می کند.

3- تغییرات پوستی به صورت برافروختگی پوست ، تاولها وسوختگیها ویا تعریق بیش از حد بروز می کند.

1- در صورتی که با فردی برخورد کردید که به صورت عمومی یا اتفاقی بیش از مقدار تعیین شده دارو مصرف کرده است هیچگاه منتظر ظهور علایم مسمومیت نباشید بلکه بلافاصله با مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم و یا اورژانس تماس بگیرید .

2- لحظات اولیه بروز مسمومیت بسیار حائز اهمیت است لذا به سرعت اقدام کنید.

3- مهمترین نکاتی که به فرد مسئول و یا پزشک برای نجات فرد مسموم باید ارائه داد عبارتند از:
الف : زمان مصرف دارو

ب: نوع موادی که ایجاد مسمومیت کرده اند

ج : میزان ماده ای که ایجاد مسمومیت کرده است

4- در بسیاری از موارد خانواده ها برای خارج کردن سم از بدن فرد مسموم ایجاد به القاء استفراغ در فرد مسموم می کنند ولی باید متذکر شد که القاء استفراغ در فرد مسموم همیشه مهمترین راه خارج کردن سم از بدن نیست و گاهی ممکن است جان بیمار را به خطر بیندازد.

5- از خوراندن مایعات به فرد مسمومی که بیهوش است یا هوشیاری وی در سطح پایین قرار دارد خود داری کنید.

6- برخی از مسمومیتها با معلولیت ماندگار و یا عوارض جبران ناپذیر کلیوی و کبدی همراه هستند بنا بر این در پیشگیری از مسمومیت ها کوشا باشیم .

7- در صورت تماس پوست و یا چشم مواد اسیدی ویا قلیایی، پوست و چشم را با مقادیر فراوان آب شستشو داده و فوراً مصدوم را به مراکز درمانی منتقل کنند.

8- بر مصرف داروی افراد مسن خانواده نظارت داشته باشید چرا که به دلایلی از جمله تشابه شکل ظاهری داروها ، ابتدا به فراموشی ، عدم اطلاع رسانی از نام داروها، بی سوادی و یا کم سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو دچار اشتباه شوند.

9- برمیزان داروی مصرفی افراد افسرده و یا کسانی که تعادل رفتاری ندارند نظارت داشته باشید و داروها را از دسترس این افراد دور نگه دارید.

10- در صورتی که در طول دوره درمان، دارو دچار هر یک از علایم زیر شدید مصرف دارو را قطع کنید و موضوع را با پزشک و یا داروساز در میان بگذارید علائم ونشانه های جدی تر نظیر بی هوشی و یا تشنج حکایت از نیاز به اقدامات اورژانسی دارد.

- سردرد شدید

- گیجی ( اختلال حواس )

- ناپایداری عاطفی

- اضطراب

- مشکلات بینایی

- جوشهای پوستی

کنجکاوی طبیعی کودکان آنها را بیشتر در معرض خطرات ناشی از مسمومیت قرار می دهد با توجه به همین موضوع و به طور مکرر آنچه را که در اطراف خود می بینید و یا پیدا می کنند از جمله داروها آنها را به دهان می برند که می تواند بسیار خطرناک باشد.با توجه به اینکه بسیاری از داروها قدرت و اثر بخشی آنها معمولاً بر اساس استفاده برای بزرگسالان است لذا حتی مقادیر کم این داروها نیز می تواند در کودک ایجاد مسمومیت کند و این موضوع از آنجایی اهمیت پیدا می کند که یک سوم داروها مصرفی در کودکان دارویی هستند که مختص کودکان نیستند و به وسیله افراد بزرگسال خانواده نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

کودکان زیر 5 سال پرخطرترین گروه سنی از لحاظ بروز مسمومیت هستند شایع ترین مواد مصرف شده به وسیله این کودکان که ایجاد مسمومیت می کنند عبارتند از : محصولات آرایشی، فرآورده های شخصی،مواد تمیز کننده،داروها و حشره کش ها هستند.

1- فاکتورهای مربوط به سن و جنس که الگوی مسمومیت بر این اساس تغییر می کند در دوران کودکی نسبت زنان در بروز مسمومیت از مردان بیشتر است اما در افراد نوجوان (19-12 سال) این نسبت معکوس می شود.

2- فاکتورهای مربوط به رشد کودکان

به عنوان مثال کودکانی که راه می روند و می توانند در خانه گردش کنند و درب کابینت ها را باز کنند

3- فاکتورهای محیطی

به عنوان مثال حضور مواد سمی در آشپزخانه، حمام و ...

1- داروها را دور از دید ودسترس کودکان در ارتفاع بالا و در کمد مجهز به قفل قرار دهید.

2- هنگام بیماری کودکان مراقب باشید دوز اضافی دارو به کودک ندهید

3- داروهای خود را در مقابل دیدگان کودک خود مصرف نکنید چرا که این عمل باعث تقلید کودکان می شود و ممکن است دور از چشم والدین داروهای را به دهان ببرند.

4- اگربه کودک دارو می دهید به او تفهیم کنید که این دارو است و از کلماتی مانند آب نبات ، شکلات و یا خوراکی استفاده نکنید.

5- گلها و گیاهان آپارتمانی را دور از دسترس کودکان قرار دهید و هنگام بازی کودکان در فضای باز مراقب باشیدکه آنها توسط گلها و گیاهان سمی مانند خرزهره و یا دیفن باخیا مسموم نشوند.

6- مواد شیمیایی و شوینده و سفیدکننده را در منزل و در کمدهای دارای قفل و دور از دید کودکان قرار دهید.

7- مواد شیمیایی شوینده و ... را در ظرف اصلی خود نگه دارید و از قرار دادن این گونه مواد در ظروف مواد خوراکی مانند بطری نوشابه جداً خود داری کنید این عمل سبب خورده شدن اتفاقی این مواد توسط کودکان می شود.

8- زمانی که در منزل نیستید و کودک خود را به فرد دیگری می سپارید کودک در معرض بیشترین خطر مسمومیت قرار دارد

9- در هنگام استفاده از مواد شیمیایی، پاک کننده داروها و ... اگر چنانچه به هر علتی مانند زنگ تلفن مجبور شدید از کار دست بکشید حتی الامکان این مواد را با خود ببرید و یا دور از دسترس اطفال قرار دهید و یا از کودک خود چشم بر ندارید زیرا در این لحظات کودکان به سرعت وارد عمل می شوند و از آنها استفاده می کنند.

10- مسمومیت اتفاقی با نفت ویا باطری ساعت می تواند در کودک بسیار خطرناک باشد در این صورت فوراً کودک را به نزدیک ترین مرکز درمانی منتقل کنید.

11- در صورت مصرف بیش از مقدار مجاز دارو منتظر ظهور علائم مسمومیت نباشید بلکه هر چه سریعتر با مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم 09646 و یا اورژانس تماس بگیرید.

گاهي اوقات ممكن است غذاهاي معمولي توسط ميكروبها مثل باكتريها و غيره آلوده شوند. اين ميكروب ها با چشم غير مسلح ديده نمي شوند و تحت شرايط ويژه مي توانند سبب مسموميت غذايي شوند. غذاهاي مسموم كننده ممكن است بو يا مزه ناخوشايندي نداشته باشند. با وجوديكه اكثر مسموميت هاي غذايي معمولاً ظرف 24 ساعت برطرف مي شوند، اما بعضي از آنها مي توانند كشنده باشند. مسموميت غذايي مي تواند همچنين در اثر آلودگي غذا با مواد افزودني، فلزات سنگين ( سرب، آرسنيك، جيوه و كادميوم)، باقيمانده سموم دفع آفات نباتي، مواد سمي كه در مراحل توليد، نگهداري و فرآوري غذا توليد مي شوند مانند نيتروزآمين و حتي آفلاتوكسين ايجاد شود.

ميكروارگانيسم ها در همه جا پراكنده اند، خاك، آب، هوا، بدن انسان و حيوانات و سطوح در تماس با مواد غذايي به ميزان مختلفي داراي آلودگي ميكروبي هستند اگر اين ميكروبها فرصت رشد پيدا كنند موجب فساد و تغييرات شيميايي نامطلوب و مسموميت غذايي مي شوند .

مانند ساير موجودات زنده باكتريها براي رشد به رطوبت نياز دارند اغلب غذا ها داراي آب كافي براي رشد باكتريها هستند در محصولات دهيدراته ، شير خشك ، پودر سوپ يا پودر تخم مرغ باكتريها زنده مي مانند وهنگامي كه پودر در آب حل شود شروع به رشد و تكثير مي كنند .

اگر غذا ، آب و دماي نزديك به 37 درجه سانتيگراد براي باكتريها مهيا باشد يك باكتري تقريباً هر 20 دقيقه به 2 باكتري تقسيم مي شود . غذا بايد بعد از پخت يا آماده سازي سريعاً خورده شود تا خطر مسمويت غذايي به طور قابل توجهي كاهش يابد .

سالمنولوزيس عفونتي است كه بوسيله باكتري سالمونلا ايجاد مي شود.اين مسموميت در اثر مصرف برخي از مواد غذايي از جمله : گوشت – مرغ – تخم مرغ – ماهي دودي و شير خشك. ايجاد مي شود احتمال آلودگي غذاهاي داراي محتواي پروتئيني بالا (مانند شير، صدف خوراكي) با گونه خاصي از اين باكتري به نام سالمونلا تيفي(عامل تب تيفوئيد) وجود دارد. همچنين پس از مصرف غذاهاي پخته اي كه قبل از مصرف مجدد خوب گرم نشده اند يا سرد مصرف شده اند، ممكن است اين نوع مسموميت بروز نمايد. علايم و نشانه هاي اين مسموميت با تاخير ظاهر مي شود. يعني ممكن است 12 تا 24 ساعت بعد از مصرف غذاي آلوده، علايم در فرد مسموم بروز نمايد و عبارتند از سردرد، تب، خستگي، تهوع، استفراغ، اسهال آبكي شديد، كم شدن آب بدن، ضعف و درد شكم .

بوتوليسم نوعي مسموميت غذايي است كه توسط سم توليد شده توسط كلستريديوم بوتولينوم كه يك باكتري بي هوازي است ايجاد مي شود و از نوع مسموميتهاي غذايي كشنده مي باشد.

اين ميكروب ممكن است در فرآورده هاي غذايي و غذاهاي خانگي كه بصورت نامناسب تهيه شده و يا در شرايط غير بهداشتي و نامطلوب نگهداري شده اند، ايجاد مي شود. اين مسموميت در اثر مصرف برخي از مواد غذايي از جمله: سوسيس، كالباس، كنسرو ماهي، كنسرو ذرت، كنسرو لوبيا ،كشك خانگي و عسل خام خالص (بوتوليسم نوزادان) بوجود مي آيد.

بخش بزرگي از همه گيري هاي ناشي از اين مسموميت در اثر خوردن گوشت و غذاهاي گوشتي و مرغ مي باشد. آلودگي غذاها با مدفوع انسان يا حيوانات آلوده به اين باكتري، يا از طريق تماس غذا با خاك، گرد و غبار و زباله آلوده ايجاد مي شود. غذاهاي پخته شده و خام، مي توانند به اين باكتري آلوده شوند. اين غذا ها شامل گوشت و مرغ خام و پخته شده و آبگوشت يا عصاره گوشت مي باشد. اسپور ميكروب با گرماي پختن غذا زنده مانده و اگر غذا به اندازه كافي سرد نشود، اين اسپور به ميكروب تبديل مي شود و سپس ميكروب در گرما تكثير و توليد سم مي نمايد. بايد توجه داشت كه براي پيشگيري از توليد سم، غذا بايد پس از تهيه بلافاصله مصرف شود و يا در صورت عدم مصرف ، حتما در يخچال نگهداري شود. زمان شروع علايم پس از مصرف غذاي آلوده 6 تا 24 ساعت مي باشد.

علايم اين مسموميت شامل دردهاي شكمي مي باشد ممكن است با تب همراه باشد، تهوع و استفراغ به ندرت ديده مي شود.

گونه هاي خاصي از باكتري اشريشياكلي كه مولد توليد سموم روده اي مي باشند به عنوان يكي از عوامل مسموميت هاي غذايي شناخته شده اند. اين باكتري عامل اصلي ايجاد اسهال مسافرتي است. اين مسموميت در اثر مصرف برخي از مواد غذايي از جمله : پنير، ماهي آزاد و شير خشك ايجاد مي شود. البته هر غذايي كه به نحوي با اين باكتري آلوده شده باشد ميتواند در مصرف كننده ايجاد مسموميت كند. علايم و نشانه هاي مسموميت غذايي ناشي از اشريشياكلي شامل تب، لرز، سردرد، درد شكمي، درد عضلاني، اسهال شديد و آبكي مي باشد. استفراغ ، كم شدن آب بدن و شوك (مشابه بيماري وبا ) در برخي موارد مشاهده مي شود.

اين نوع مسموميت غذايي به اندازه سالمونلوزيس شايع است. علت مسموميت ، سم روده اي توليد شده توسط انواع خاصي از استافيلوكوك طلائي مي باشد. مصرف شير و ساير خوراكيهاي آلوده مهمترين علت بيماري است. معمولاً غذا در نتيجه تماس با ترشحات بيني ،گلو و دست افراد آلوده به ميكروب آلوده مي شود. به همين علت افرادي كه در تهيه و توليد مواد غذايي فعاليت مي كنند بايد كارت سلامت داشته باشند. زيراكه غذا بعد از پختن، در حين برش يا خرد كردن مي تواند آلوده شود درصورت عدم رعايت بهداشت فرآورده هاي گوشت و مرغ، سس ها، آبگوشت ، شيريني هاي خامه اي يا كرم دار، سالاد ماهي، شير، پنير (غذاهاي با محتواي پروتئيني بالا) ممكن است اين ميكروب آلوده شده و مسموميت غذايي بوجود آيد.علايم و نشانه هاي مسموميت عبارتند از استفراغ ناگهاني، دردهاي شكمي و اسهال. در موارد حاد ممكن است با خون و بلغم در مدفوع ظاهر شود. در اين نوع مسموميت بر خلاف نوع سالمونلايي، تب نادر بوده و مرگ كمتر روي مي دهد.

اين نوع مسموميت در اثر مصرف برخي از غذاها از جمله : سيب زميني، ماهي تون، ميگو، بوقلمون ، سالاد ماكاروني، شير، لوبيا، سركه سيب ايجاد مي شود. مهمترين علامت اين نوع مسموميت غذايي اسهال شديد مي باشد.

اين نوع مسموميت در اثر مصرف برخي از غذاها از جمله: انواع گوشت ، شير و شير كاكائو غير پاستوريزه ايجاد مي شود.

سم توليد شده از ميكروب باسيلوس سرئوس عامل ايجاد مسموميتهاي غذايي با علايم اسهال و تهوع و استفراغ مي باشد. تماس غذا با خاك و غبار آلوده به ميكروب مي توان سبب بروز اين نوع مسموميت گردد. اين نوع مسموميتها در اثر آلودگي غذاهايي مانند انواع برنج، خردل، خوراك گوشتي، خوراك سبزيجات، سوپ و سس ايجاد مي شود.

بيقراري ، تهوع ، استفراغ ، تشنج، فلج ، بيهوشي و نهايتاً مرگ

از آنجا كخ منشاء مسموميت فوق قارچها مي باشند، بنابر اين پيشگيري از آن عبارت خواهد بود از تدابيري كه مانع از كپك زدگي در روي مواد غذايي و خوراك دام مي شوند براي اين منظور موارد زير مي بايد در نظر گرفته شود.

الف – نگهداري مواد فوق حتي المقدور در سرماي پايين ( حدود يكي دو درجه بالاي صفر )

ب- جلوگيري از ايجاد رطوبت در محل نگهداري

اصولاً مواد غذايي و خوراك دام كه از نظر ارگائولپتيك آلودگي شديد كپكها را نشان مي دهند مي بايد غير قابل مصرف اعلام گردند و در صورت آلودگي خفيف حتماً مورد آزمايش قرار گيرند. پاستوريزاسيون و استريليزاسيون شيشه هاي آلوده به هچ وجه قادر به از بين بردن كامل آفلاتوكسين نمي باشد و اصولاً هيچگونه روش سالم سازي به منظور فوق تا گنون وجود ندارد.

ويبريوكلرا به عنوان عامل ايجاد وباي انساني ناشي از مصرف آب آلوده شناخته شده است و دانشمندان معتقدند كه منشاء اصلي اين باكتري آبهاي سطحي مي باشد و از همين منبع به مواد غذايي منتقل شده و در صورت مصرف مواد غذايي آلوده انسان دچار اسهال مي شود كه در برخي گزارشات در اين باكتريها اشاره اي به وجود يك آنترتوكسين به نام كلراتوكسين شده است. دوره كمون بيماري 3-1 روز بوده و به دنبال آن اسهال و استفراغ ظاهر مي گردد . در اسهال شديد مدفوع به صورت مايع شفاف همراه با توده سلولهاي مرده ديواره روده دفع مي شود و شباهت زيادي به آب برنج دارد لذا به نام اسهال آب برنجي معروف است كه در صورت عدم درمان با از دست رفتن شديد آب بدن منجر به مرگ مي شود. از دست دادن آب بدن در اثر اين عفونت به علت توليد سمي به نام كلراتوكسين مي باشد.

1- استفاده از آب سالم

2- شستشوي صحيح سبزيجات و ميوجات

3- دفع صحيح فضولات انساني

4- دفع صحيح زباله

5- شستن دستها با صابون بعد از اجابت مزاج

6- مبارزه با حشرات موذي از جمله مگس

7- عدم استفاده از سالاد و سبزيجاتي كه از سلامت آنها اطمينان نداريم.

مسموميتهاي غذايي در صورت مصرف غذاي آلوده داراي سه مشخصه مي باشد:

1- سابقه خوردن غذاي مشترك

2- ابتلاي همزمان تعداد زيادي از افراد

3- تشابه نشانه هاي باليني در اغلب بيماران

در چنين مواردي بايد با مركز كنترل مسموميت و يا پزشك تماس گرفته شود تا اطلاعات بيشتري در ارتباط با مسموميت و زمان مراجعه به مراكز بهداشتي ، درماني در اختيار شما قرار دهند. نكته اي كه بسيار مهم مي باشد از دست دادن آب بدن و كاهش مايعات بدن در اثر تهوع و استفراغ مي باشد. بچه ها خيلي آسان آب بدنشان را از دست مي دهند. اگر به مورد مسموميت غذايي مظنون بوديد، نوشيدن مقدار فراوان مايعات بويژه آب بسيار مهم مي باشد. براي توقف استفراغ يا اسهال اكيداً دارويي خودسرانه خورده نشود مگر به توصيه پزشك باشد.

در صورت وجود خون در مدفوع يا استفراغ، تب بالا (5/38 درجه سانتي گراد)، از دست دادن مايعات بدن و يا در موارديكه علايم بيش از يك روز طول بكشد، بايد حتماً به پزشك مراجعه كرد. والدين كودكان با علايم تب بالا و استفراغ بايد با پزشك معالجشان تماس بگيرند.شدت علايم با توجه به سن و وضعيت سلامتي بدن متفاوت مي باشد. اين علايم در سالمندان و نوزادان مي تواند خطرناكتر باشد.

رعايت ايمني غذايي مي تواند در جلوگيري از مسموميت غذايي كمك كند.

ارگانو فسفاتها و كاربا ماتها جزء سموم عصبي هستند يعني در صورت تماس ، مصرف خوراكي يا استنشاق اين سموم وارد بدن شده و دستگاه عصبي را به شدت درگير مي كنند اگر چه اين سموم از نظر ساختماني با يكديگر تفاوت دارند ولي با توجه به اينكه هر دو روي قسمتهاي مشابهي از دستگاه عصبي اثرمي گذارند ، علائم باليني مشابهي در نتيجه مسمويت با آنها ظاهر مي شود .

تعدا د زيادي از گازهاي سمي كه در جنگها استفاده مي شوند جزء سموم آلي فسفر دار هستند، همچنين از سموم آلي فسفر دار و كارباماتها در كشاورزي و بهداشت استفاده مي شود و برخي از آنها حتي در پزشكي براي درمان بعضي از بيماريها كاربرد دارند .

انسان ممكن است به علل زير با سموم مذكور دچار مسموميت گردد:

- مصرف عمدي يا اتفاقي

- تماس با حشره كش ها ي مورد مصرف در كشاورزي

- مصرف ميوه ها ، روغنهاي آشپزي و پودرهاي آلوده

- پوشيدن لباسهاي آلوده

- كاهش ضربان قلب

- آبريزش بيني

- تنگي مردمك

- افزايش ترشح بزاق

- انقباض عضلات صاف برونشها

- ترشح زياد برونش

- تكرر ادرار

- استفراغ

- اسهال

- ترشح بيش از حد عروق

لازم به ذكر است كه علائم مسمويت ناشي از كارباماتها با علائم مسموميت ناشي از ارگانوفسفره مشابه است ولي داراي شدت كمتري هستند .

تشخيص مسموميت ارگا نو فسفاتها و كاربامات ها از طريق بررسي اطراف فرد مسموم امكانيذير مي باشد . در صورتي كه ماده سمي مصرف شده يا ماده اي كه فرد در تماس با آن است مشاهده نشد با رؤيت علائم ذكر شده مي توان احتمال داد كه فرد در اثر مصرف ارگانو فسفات ها يا كاربامات ها مسموم شده است . علاوه بر اين اكثر ارگانو فسفره ها حالتي شبيه وازلين و بوي مشابه بوي سير دارند كه در تشخيص ماده ايجاد كننده مسموميت موثر مي باشد . به علت متغير بودن مسموميت بايستي براي مشخص كردن دقيق ماده ايجاد كننده مسموميت كوشش شود .

در مواجهه با فرد مسموم يا مشكوك به مسموميت بايد هرچه سريعتر آنرا به مركز بهداشتي و درماني منتقل كرد و فرد مسموم را وادار به خوردن و آشاميدن نكنيم .

بيش از 650 گونه عقرب در جهان وجود دارد كه تنها 50 گونه آنها براي انسان خطرناك مي باشند.خطرناكترين عقربي كه در ايران وجود دارد در استان خوزستان و با نام محلي گارديم يا گاديم مي باشد.

اثرات سمي ناشي از گزش عقرب معمولا در بزرگسالان ملايم است و در كودكان اثرات شديدتر ظاهر مي شود. تورم عموماً محدود به ناحيه گزش است و احساس بي حسي و سوزش در ناحيه گزش براي 4 تا 6 ساعت بوجود مي آيد و معمولاً پس از 24 ساعت بهبود مي يابد. يك گزش عقرب مي تواند منجر به بروز درد متوسط تا شديد در ناحيه گزش شود، سم عقرب از نوع سم عصبي است و سبب انقباضات مداوم عضلاني مي شود. در بزرگسالان گزش عقرب منجر به درد محدود به ناحيه گزش مي گردد كه پس از چند ساعت تا چند روز بر طرف مي شود. تپش قلب و افزايش فشار خون از عواقب معمول گزش عقرب است. اختلال در عملكرد اعصاب ناحيه سر، منجر به از دست دادن كنترل عضلات حلق و اختلال عضلات اسكلتي منجر به انقباضات عضله زبان مي شود. دوبيني، لكنت زبان، گشادي مردمك ها و افزايش ترشح بزاق و ترشحات ريوي و تعريق از ديگر عوارض عقرب گزيدگي است.اما علائم تهديدكننده حيات و حوادث منجر به مرگ به ندرت و آن هم بيشتر در كودكان رخ مي دهد. در كودكان ممكن است متعاقب درد در ناحيه گزش، بي قراري، حركات غير ارادي چشمها و ترشح بزاق بروز نمايد. يكي از علايم شايع عقرب گزيدگي در كودكان افزايش دماي بدن مي باشد. تنگي نفس و كم شدن اكسيژن در موارد حاد خصوصا در كودكان را بايد دقيقا كنترل نمود. تهوع، استفراغ، مشكل در بلع در كودكان، احساس سوزن سوزن شدن در ناحيه گزش نيز ممكن است بروز نمايد.

به دليل جذب سريع زهر و حجم كم آن، نيازي به تخليه محل گزش وجود ندارد. كنترل مجاري هوايي، كنترل درد ، اضطراب و اختلالات حركتي مصدوم از جمله اقدامات كمكي مي باشد. ضمنا پاد زهرعقرب گزيدگي در درمانگاههاي محلي موجود است كه بايد سريعا تزريق شود. تجويز آرام بخش هم مي تواند به مصدومين كمك كند. در بزرگسالان درد و بيحسي ناحيه تزريق پس از 24 ساعت برطرف مي شود ولي علايم عصبي و عضلات اسكلتي ممكن است زمان بيشتري به طول انجامد. چنين علايمي يك ساعت پس از تزريق پادزهر برطرف مي شود ولي ممكن است درد تا 24 ساعت ادامه داشته باشد.

گزش زنبورها مخصوصاً زنبورهاي وحشي، بدون توجه به ظاهر آن، مي توانند خطر جدي براي فرد ايجاد كنند. زنبور گزيدگي ممكن است در اثر نيش انواع زنبور مانند زنبورعسل و زنبورسرخ بروز نمايد. نيش زنبورعسل ماده، به كيسه محتوي زهر متصل است و پس از گزش در زخم باقي مي ماند و محتويات كيسه زهر به زخم منتقل مي شود. بنابراين برداشتن نيش از روي زخم در اسرع وقت جهت جلوگيري از ورود بيشتر سم به زخم ضروري است. علائم معمولاً در عرض چند ساعت ناپديد مي شود. اگر فرد زنبورگزيده مشكلي در تنفس داشت و يا تورم شديد وسريع رخ داد بايد به پزشك مراجعه شود.  اگر هيچ يك از اين علائم براي فرد زنبور گزيده ايجاد نشد تنها كاري كه ما مي توانيم انجام دهيم اين است كه ابتدا از نزديك محل گزيدگي را بررسي كنيم. اگر نيش هنوز در سطح باقي است مي توانيم آن را با يك موچين يا انبر از سطح پوست بيرون بكشيم. بايد مراقب باشيم كه كيسه زهر را فشار ندهيم زيرا ممكن است باقي سم وارد بدن شود.بعد از آن مي توانيم محل را با آب سرد همراه با بيكربنات سديم (محلول جوش شيرين) كمپرس كنيم. ممكن است گزيدگي در داخل دهان يا گلو صورت گيرد و اين مسئله خطرناك است چون بافتهاي گلو و دهان بافتهاي شلي هستند و خيلي سريع ورم مي كنند و ممكن است باعث اختلال تنفسي شوند. زنبورها و زنبورهاي سرخ بطور مكرر نيش مي زنند و محل گزش آنها به سادگي عفوني مي شود. ممكن است در محل گزش يك زخم دردناك ايجاد شود ولي واكنش هاي حساسيتي شديد نيز در برخي افراد رخ مي دهد. چنانچه گزش زنبور در نقاط مختلف و آن هم در ناحيه گردن و سر بروز نمايد، جدي تر است و مي تواند تهديد كننده زندگي باشد.

علائمي كه زنبور گزيدگي مي تواند ايجاد كند عبارتند از: درد و تورم ناگهاني در محل گزش و قرمزي در مركز تورم. البته بعضي از افراد به هر نوع سمي حساسيت دارند و واكنش آلرژيك بسيار شديدي مي توانند به سم زنبور نشان دهند و اصطلاحاً شوك آنافلاتيك در آنها ايجاد مي شود كه در اين موارد به اقدامات سريع و فوري نياز داريم.

در مورد نيش زنبور عسل، برداشتن سريع نيش از روي زخم، جهت جلوگيري از ورود بيشتر سم به زخم ضروري است. علائم معمولاً در عرض چند ساعت ناپديد مي شود. اگر فرد زنبورگزيده مشكل تنفسي داشت و يا تورم شديد وسريع در محل گزش بروز كرد، بايد به پزشك مراجعه نمايد.بايد محل گزش را با آب و صابون بشوئيم.روي محل گزش كمپرس سرد يا كيسه محتوي يخ قرار دهيد و به طور متوالي هر 15 دقيقه يكبار كيسه يخ را از روي پوست برداريم. از قراردادن مستقيم يخ روي پوست و از گرم كردن موضع بايد اجتناب نمود.محل را با آب سرد همراه با بيكربنات سديم (محلول جوش شيرين) كمپرس كنيم.ممكن است گزيدگي در داخل دهان يا گلو صورت گيرد براي اين كار سريعاً داخل دهان را با آب سرد و بيكربنات سديم شستشو مي دهيم و مريض را به اورژانس بيمارستان منتقل مي كنيم.

دراكولاها نه نيش مي زنند و نه گاز مي گيرند بلكه اين موجودات تركيبات سمي و محركي به نام پدرين ترشح مي كند كه باعث ايجاد زخمهاي پوستي و چشمي مي شود. پدرين يك ماده سمي است كه باعث ايجاد صدمات بافتي، نكروز و تاول مي شود. اين سم اگر در تماس با پوست بدن قرار گيرد لايه سطحي پوست را تخريب مي كند. علائم اين تخريب به صورت قرمز شدن موضعي، جوشهاي كوچك همراه با خارش و در انتها ورقه ورقه شدن و پوسته پوسته شدن پوست مي باشد كه هيچ درمان قطعي براي آن وجود ندارد و عارضه بعد از مدتي خود به خود خوب مي شود. التهاب پوستي ايجاد شده به صورت ناگهاني ظاهر مي شود و له شدن حشره روي پوست و يا خاراندن پوست ناحيه سبب انتشار سم و تشديد زخمهاي روي پوست خواهد شد.سم پدرين در صورت تماس با چشم باعث ايجاد التهاب ملتحمه چشم شده و در موارد نادري ممكن است باعث كوري شود. واكنشها در آغاز به صورت كهير است كه پوشيده از تاولهاي كوچك و جدا از هم مي باشد.محل آسيب ديده دردناك بوده و طي 10 تا12 روز زخمها حالت دلمه پيدا مي كنند كه به تدريج از بين رفته و يك ناحيه تيره بر جاي مي ماند كه ممكن است هفته ها يا ماهها باقي بماند و سپس از بين برود.

بيش از 3000 نوع مار در سراسر دنيا وجود دارد كه فقط 200 نوع از آنها سمي هستند.مارهاي سمي به دوگروه عمده تقسيم مي شوند: مرجانها ( مار مرجان و مار كبري) و افعي ها ( مار افعي و مار زنگي) مارهاي افعي عامل بيش از 90 درصد مار گزيدگيهاي سمي مي باشند و در بين آنها مار زنگي از همه خطرناكتر است.

1- سر مارهاي سمي مثلي شكل است، برخلاف مارهاي غيرسمي كه سر به صورت نيمه بيضوي است( به استثناي مار مرجان)

2- مارهاي سمي داراي مردمك بيضي شكل بوده در حاليكه مردمك مارهاي غيرسمي گرد است. (به استثناي مار مرجان)

3- معمولاً در انتهاي دم مارهاي سمي يك رديف فلس وجود دارد، در حاليكه در مارهاي غيرسمي تعداد رديف هاي فلس ها 2 يا بيشتر است.

مراقب جايي كه پاي خود را قرار مي دهيد، جايي كه دست خود را قرار مي دهيد و جايي كه در آن مكان بازي مي كنيد و يا مي نشينيد باشيد و در مناطق مارخيز بيش از پيش مراقب كودكان خود باشيد. مارها معمولا در فصل بهار، تابستان و پاييز در مكانهاي سايه دار و خنك و در فصل زمستان در مكانهايي مانند درون غارها و تونل معادن زندگي مي كند. 72% از مارگزيدگي ها در در تاريكي (نيم ساعت قبل از غروب آفتاب تا 2 ساعت بعد از آن) رخ مي دهد. هيچگاه تلاشي براي به دام انداختن مارها و يا تخريب لانه آنها انجام ندهيد. معمولا 95% از مارگزيدگي ها به دليل بي دقتي در حين نقل و انتقال مار سمي و 5% آن به صورت اتفاقي رخ مي دهد.

گزش همه افعي ها با خطر جدي همراه است در اسرع وقت به دنبال مراقبت هاي پزشكي باشيد.

-علائم واكنش هاي حساسيتي شديد مانند عطسه، مشكل در تنفس يا تورم سريع و شديد، درد شكم، تهوع، سرگيجه، درد قفسه سينه، خرخر صدا وكبود شدن رنگ لبها از جمله مواردي هستند كه سريعاً بايد به اورژانس مراجعه شود.

افتادگي پلك ها، خواب آلودگي، ضعف عضلاني، فلج، اختلال تكلم و تنفس، آبريزش از دهان، استفراغ و تهوع

درد عضلاني و تغيير رنگ ادرار به رنگ قهوه اي يا سياه به علت تخريب عضله و دفع ميوگلوبين در ادرار)

آقاي دكتر محمد شاهقلي (اقدامات اوليه در برخورد با گزيدگي ها)

آقاي مهندس رمضان صادقي (مسموميت با سموم دفع آفات)

خانم دكتر حميده رضوي ( اقدامات اوليه در زمان مسموميت- مسموميت با مونواكسيد كربن)

آقاي مهندس ابراهيم داوودي (آشنايي با مسموميتهاي غذايي و نحوه پيشگيري از آنها)

آقاي دكتر ابوالقاسم اسماعيلي ( مسموميت هاي دارويی - مسموميت در اطفال)

اطلاعات دارويي موارد منع مصرف داروها

تاثير داروها بر نتايج آزمايشگاهي نحوه مصرف داروها